ΕΝΑ
ΑΝΑΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ ΜΕ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΞΙΑ
Η
ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΜΕΤΡΟΥ
Με τον (Ν. 3189/03) καθιερώθηκε ως αναμορφωτικό μέτρο
η παροχή κοινωφελούς εργασία, δίνοντας στους
Επιμελητές Ανηλίκων έναν αναμορφωμένο ρόλο αυτό του κοινωνικού διαμεσολαβητή, μεταξύ του ανήλικου και του φορέα
–π.χ. δήμος- πραγματοποίησης του μέτρου.
Το
συγκεκριμένο αναμορφωτικό μέτρο αφενός μεν αποτελεί μια ουσιαστική και έμπρακτη
έκφραση συγνώμης και μεταμέλειας προς την κοινωνία, ενός νέου ανθρώπου, που
κάποια στιγμή έκανε ένα λάθος και αφετέρου –και το σημαντικότερο-
λειτουργεί ως μέσο διαπαιδαγώγησης του ανηλίκου, καθώς πρόκειται στην ουσία για
υποχρέωση κοινωνικής προσφοράς με θετικές κοινωνικοποιητικές επιδράσεις.
Όταν
ήρθαμε στην Υπηρεσία το καλοκαίρι του 2008, μας απασχόλησε η εφαρμογή του
μέτρου αναγνωρίζοντας ωστόσο τα κενά και τις δυσκολίες που παρουσίαζε -και παρουσιάζει- στη
εφαρμογή του.
Τις
δύο πρώτες φορές που επιχειρήσαμε να εφαρμόσουμε την παροχή κοινωφελούς εργασία σε κάποιους περιφερειακούς Δήμους της
Εύβοιας, όλες αυτές οι δυσκολίες που είχαμε επισημάνει, εμφανίστηκαν σε
συνδυασμό με τις ιδιαιτερότητες των ίδιων των ανηλίκων και στην ουσία ακύρωσαν
την εφαρμογή του μέτρου.
Τα
συμπεράσματα που βγάλαμε από εκείνες τις περιπτώσεις ήταν ότι οι Δήμοι,
ιδιαίτερα οι μικρότεροι, μη έχοντας Κοινωνικές Υπηρεσίες, αλλά κυρίως οργάνωση,
μπορεί αρχικά να μην απέρριπταν το μέτρο και τον ανήλικο, όμως αδυνατούσαν να
τον εποπτεύσουν και με την πρώτη δυσκολία δήλωναν αδυναμία συνέχισης του
μέτρου. Εμείς πάλι είχαμε πρόβλημα επικοινωνίας, αλλά και παρέμβασης -με την
απόσταση να παίζει τον αρνητικό ρόλο της- σε ζητήματα που δημιουργούνταν και τα
οποία μαθαίναμε τελευταίοι κι αφού είχε υπάρξει εγκλωβισμός.
Επίσης
αυτό που κατανοήσαμε καλά δια της αποτυχίας, ήταν ότι θα πρέπει με πολύ σκέψη
να εφαρμόζεται το μέτρο, γιατί δεν κάνει για όλες τις περιπτώσεις των ανηλίκων.
Στις πρώτες μας περιπτώσεις που ορίστηκε το μέτρο, κατά σύμπτωση, ήταν σε
παιδιά με οριακή νοημοσύνη. Η αρχική μας εκτίμηση ότι κάνοντας αυτά τα παιδιά
μια εργασία όχι ιδιαίτερων απαιτήσεων που μπορούσαν να φέρουν σε πέρας στον
χώρο της κοινότητα τους, θα τα βοηθούσε να ενταχθούν καλύτερα, στις δικές μας
τουλάχιστον περιπτώσεις δεν επαληθεύτηκε. Αντίθετα μάλιστα, τα έφερε σε
μεγαλύτερη αντιπαράθεση -κάτοικοι μικρών κοινωνιών - λόγω της εργασιακής
έκθεσής τους στο χώρο της κοινότητάς τους . Ή -κυρίως στην άλλη περίπτωση- η
χρόνια άφεση αυτών των παιδιών χωρίς οποιαδήποτε δράση αλλά και ευθύνη τα
κατέστησε ανενεργά, χωρίς θέληση για εργασία.
Με
αυτό τον αρνητικό απολογισμό και χωρίς ακόμα να έχει εκδοθεί η σχετική
Υπουργική Απόφαση που υποτίθεται θα βοηθoύσε
προς την κατεύθυνση της επίλυσης προβλημάτων κατά την εφαρμογή του μέτρου, προς
το τέλος του Δικαστικού έτους 2010 –
2011 το Δικαστήριο Ανηλίκων αποφάσισε το
αναμορφωτικό μέτρο της κοινωφελούς εργασία σε τέσσερεις ανήλικους και ένα ενήλικα για 500 ώρες σε Δήμο της Εύβοιας.
Η
πρόκληση ήταν μεγάλη. Αποφασίσαμε να εμπλέξουμε στην προετοιμασία του όλου
εγχειρήματος την ίδια τη Δικαστή Ανηλίκων που προς τιμή της ευχαρίστως δέχτηκε.
Έτσι
ήρθαμε σε επαφή με την Υπεύθυνη του Δήμου και οργανώσαμε μια κοινή σύσκεψη με
αυτό το θέμα.
Με βάση την ΥΑ οικ//2003 (ΥΑ οικ.130621 ΦΕΚ Β 875 2003):
Εργασίες, έργα, δραστηριότητες στις οποίες
απαγορεύεται να απασχολούνται οι ανήλικοι, θέσαμε το όλο θέμα και
συναποφασίσαμε να βρεθούν οι κατάλληλοι εργασιακοί χώροι για τους ανήλικους.
Από την δικιά μας πλευρά κι έχοντας παράλληλα στην επιμέλεια
μας τους ανήλικους, μπορέσαμε να τους κάνουμε κατανοητό το πόσο σημαντικό γι
αυτούς θα ήταν να εφαρμόσουν σωστά το αναμορφωτικό μέτρο αφού και οι ίδιοι το
έβρισκαν ως δίκαιο.
Λίγες ημέρες
πριν την έναρξη του προγράμματος, έγινε η τελευταία και οριστική συζήτηση με
την υπεύθυνη από πλευράς Δήμου. Γνωρίζοντας πλέον τους χώρους που οι ανήλικοι
αλλά και ο ενήλικας θα απασχολούντο, ήρθαμε σε επαφή με τους προϊστάμενους των
συγκεκριμένων τμημάτων εξηγώντας τους το μέτρο και διαβεβαιώνοντάς τους ότι θα
ήμασταν συνεχώς ανοιχτοί να συνεργαστούμε για οποιοδήποτε θέμα θα προέκυπτε.
Τοποθέτηση:
Ο τρόπος
τοποθέτησης κάθε παιδιού στον εργασιακό του χώρο είχε σχεδιαστεί από εμάς και
περιελάμβανε την συνοδεία του, επισκεπτόμενοι μαζί τον χώρο, και συνομιλώντας
παρουσία του με τον υπεύθυνο για τα τελευταία θέματα –ήταν γνωστά όμως
θεωρήσαμε σωστό να ξανασυζητηθούν παρουσία του- κυρίως για το ωράριο εργασίας
καθώς και τις αρμοδιότητές του βάση του σχετικού νόμου. Στη συνέχεια
αποχωρούσαμε εμείς για να συνεχίσει ο ανήλικος μόνος του πλέον την γνωριμία με
τον χώρο και τους ανθρώπους.
Ωράριο :
Με βάση το
ωράριο των Υπηρεσιών οι ανήλικοι είχαν την δυνατότητα να επιλέξουν έως τέσσερεις
ώρες. Ο ενήλικας μπορούσε μέχρι και δύο ώρες περισσότερο. Για πενθήμερη εργασία.
Οι πρώτες δυσκολίες:
Μεγάλη
δυσκολία αντιμετωπίσαμε με την εύρεση χώρων εργασίας για τους ανήλικους που το
πρωί πήγαιναν σχολείο και επομένως θα έκαναν κοινωφελή εργασία το απόγευμα. Ο
Δήμος το απόγευμα δεν έχει φορείς έτσι όπως τους θέλαμε εμείς με προϊστάμενους
και συνεχή εργασία.
Για εμάς
είναι θεμελιώδες ζήτημα όλα τα παιδιά να έχουν αντικείμενο εργασίας, «εχθρός»
του προγράμματος είναι η αργία που πιθανόν θα φέρει και την «κακία»…
Τελικά μετά
από απόρριψη διαφόρων θέσεων που δεν πληρούσαν καθόλου τα δεδομένα που είχαμε
υπόψη μας, βρήκαμε δύο χώρους που φαινόταν ότι ταίριαζαν στη προσωπικότητα
των ανηλίκων. Ο ένας μάλιστα ανήλικος, προς τιμή του, μας είχε παρακαλέσει να υπάρχει αντικείμενο εργασίας εκεί που θα
τον τοποθετούσαμε γιατί διαφορετικά θα βαριόταν, κάτι που το θεωρούσε και ο
ίδιος κακό για την εξέλιξη του.
Η δυσκολία
μας να βρούμε κατάλληλους χώρους ήταν τόσο μεγάλη που σε κάποια στιγμή
σκεφτήκαμε να μετακινήσουμε χρονικά την έναρξη της κοινωφελούς εργασίας κάποιες
ημέρες των Χριστουγέννων του Πάσχα και κυρίως στους καλοκαιρινούς μήνες.
Οι χώροι:
Όπως ήδη
πιστεύουμε έχει γίνει κατανοητό ως Υπηρεσία δώσαμε μεγάλη σημασία στους χώρους
απασχόλησης των ανηλίκων, και προσπαθήσαμε να ταιριάζουν στην προσωπικότητα, στις
δυνατότητες αλλά και στις γνώσεις κάθε παιδιού.
Η
επιλογή των χώρων εργασίας αλλά και η ενημέρωση των προϊσταμένων τους, τόσο από
την υπεύθυνη του Δήμου, όσο και από εμάς βάση της Υ.Α., του τι μπορεί να κάνει
ένας ανήλικος ήταν απαραίτητη. Πέραν αυτού, πρόθεσή μας ήταν να αποτελέσει η
κοινωφελής εργασία μια εμπειρία ζωής. Να τους κάνει υπεύθυνους, να νιώσουν υπερήφανοι
για τον εαυτό τους ότι ολοκλήρωσαν ένα έργο και έδωσαν μια έμπρακτη συγγνώμη.
ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ &
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ
ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ
ΚΟΙΝΩΦΕΛΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Στη
προηγούμενη αναφορά μας- επικεντρωθήκαμε στη προετοιμασία και στη λειτουργία
του μέτρου. Εδώ θα αναφερθούμε σε δυσκολίες κατά την εφαρμογή, αλλά και σε
συμπεράσματα που ήδη επεξεργαζόμαστε.
Είναι σημαντικό ο φορέας –στην περίπτωσή μας ο Δήμος- να έχει
Κοινωνική Υπηρεσία ώστε να παίρνει, όχι την ευθύνη, αλλά να βοηθά στο
συντονισμό και στην έγκαιρη ενημέρωση μας για τυχών προβλήματα. Κυρίως δε να
λειτουργεί ως «πρεσβευτής» μας μέσα σ’ έναν φορέα που δεν γνωρίζουμε πρόσωπα
και πράγματα. Βεβαίως τα πιο πάνω ισχύουν όταν μια κοινωνική υπηρεσία κάνει τη
δουλεία της κι όχι κάποια πάρεργα, οπότε μια τέτοια αρμοδιότητα θα την έβλεπε ως
επιπλέων βάρος. Σ’ αυτή την περίπτωση, πολύ συνηθισμένη, για να είμαι
ειλικρινής, χίλιες φορές προτιμώ να μην υπάρχει και να κάνω αυτό που με τη
συνάδελφο κάναμε δηλαδή κατευθείαν επαφή για οποιοδήποτε θέμα με τους
υπεύθυνους που έχουν οριστεί.
Όλοι
αυτοί οι άνθρωποι αν θεωρήσουμε, –που δεν είναι πάντα- ως δεδομένη την καλή
τους διάθεση, δεν έχουν καμία ανάλογη εμπειρία, ούτε καν αυτή της εθελοντικής
εργασίας. Επομένως εμείς πρέπει σε πολύ μικρό διάστημα να τους ευαισθητοποιήσουμε
να τους δώσουμε το ηθικό ανάστημα ότι συμμετέχουν σε κάτι σημαντικό, ενώ
παράλληλα να τους εκπαιδεύσουμε τονίζοντάς τους π.χ. πόσο σημαντικό είναι να
έχουν σταθερή συμπεριφορά απέναντι στους ανήλικους, να επαινούν όταν πρέπει και
να απαιτούν την εργασία που οφείλουν να κάνουν ξεχνώντας ότι δεν πληρώνονται.
Να μας ενημερώνουν για προβλήματα στη γέννηση τους κι όχι όταν μεγαλώνουν.
Με
βάση τα πιο πάνω κάναμε τις εξής διαπιστώσεις:
1. Οι
ανήλικοι που εργάζονταν σε περιβάλλον έντασης εργασίας –συνεργείο, κήποι
κ.λ.π.- που ήταν πιο δομημένο και ξεκάθαρο ως προς τις εργασιακές υποχρεώσεις
είχαν σχεδόν απροβλημάτιστη παρουσία. Ανέλαβαν συγκεκριμένα καθήκοντα και όταν
αποχώρησαν άφησαν κενό που οι ίδιοι οι αρχικά διστακτικοί προϊστάμενοι μας
ρωτούσαν αν θα αντικατασταθούν. Οι περισσότεροι μάλιστα ολοκλήρωσαν ταχύτερα
τις προβλεπόμενες ώρες.
2. Παρ’
όλες τις προτροπές μας προς τους υπεύθυνους για σταθερή συμπεριφορά και
ξεκάθαρο ορισμό ορίων προς τους ανήλικους, υπήρξαν περιπτώσεις που δεν
κρατήθηκαν για διαφορετικούς λόγους. Στη μία περίπτωση ενώ είχε πολύ καλή
πορεία, προς το τέλος υπήρξε χαλάρωση με ανάλογη χαλάρωση και από την πλευρά
του ανηλίκου. Παρέμβαση απ’ την πλευρά μας έγινε αλλά ήταν «μετά εορτής» και
σκοπό είχε να διορθώσει μια κατάσταση που ενοχλούσε περισσότερο γιατί έγινε
λίγο πριν το τέλος και εκεί επικεντρωθήκαμε ως προς τον ανήλικο δηλαδή ότι μια
καλή προσπάθεια και παρουσία πρέπει να έχει μία καλή ολοκλήρωση. Η άλλη
περίπτωση ήταν πιο σύνθετη. Ο προϊστάμενος «λυπόταν» τον ανήλικο και δεν μας
ειδοποίησε για συνεχόμενες αδικαιολόγητες απουσίες του κάτι που αντιληφθήκαμε
εμείς. Η πορεία εφαρμογής του μέτρου από τον συγκεκριμένο ανήλικο αν και έχει
βελτιωθεί, παρουσιάζει συνεχώς προβλήματα…
3. Το
μέτρο της κοινωφελούς εργασίας δεν ταιριάζει στο προφίλ όλων των ανήλικων.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο ανήλικος που αναφερθήκαμε και που του ορίστηκε το
μέτρο χωρίς πρόταση μας . Η καλή συνεργασία του ανήλικου με την Υπηρεσία, η
στάθμιση των δυνατοτήτων του κατά την προδικαστική φάση και η δημιουργία
κλίματος εμπιστοσύνης είναι απαραίτητες προϋποθέσεις. Αυτές οι «τυφλές»
διεκπεραιοτικές επιβολές του μέτρου της Κοινωφελούς Εργασίας οδηγούν σε
αδιέξοδα όπως το να επιβάλλονται στις περισσότερες περιπτώσεις σε ενήλικες
–αποτέλεσμα πολλαπλών αναβολών-που άγχονται για το μέλλον τους και φυσικά
επιθυμούν πληρωμένη εργασία. Είτε σε ενεργούς χρήστες –ανεξάρτητα του λόγου της
δίωξη- ή ακόμη σε ανήλικους με ψυχολογικά προβλήματα – χωρίς διάγνωση τις
περισσότερες φορές λόγω γενικότερων προβλημάτων- Όλες αυτές οι περιπτώσεις οδηγούν
σε αδιέξοδα και ακύρωση του μέτρου στη πράξη αλλά και όλης της αναμορφωτικής
διαδικασίας που υποτίθεται ότι στοχεύει ένα Δικαστήριο Ανηλίκων.
4. Ήδη
αναφερθήκαμε στην έννοια της εθελοντικής εργασίας, στον τόπο μας. Με μια
φωτεινή εξαίρεση την ολυμπιάδα, τις τελευταίες δεκαετίες ατόνησαν –παλαιότερα
υπήρχαν- θεσμοί που βασίζονταν στην εθελοντική εργασία. Αντίθετα μάλιστα
επικράτησαν απόψεις ότι είναι τουλάχιστον «αφελείς» όσοι προσφέρουν χωρίς να
πληρώνονται. Αυτές τις αντιλήψεις έχουν και οι ανήλικοι που τις περισσότερες
φορές εκφράζουν με έντονο τρόπο και εμείς πρέπει να αντιμετωπίσουμε και να
αναμορφώσουμε.
Ωστόσο
μπαίνει ένα ηθικό αλλά και λειτουργικό θέμα. Το να προσφέρει Κοινωφελή Εργασία
ένας ανήλικος θα πρέπει σε μεγάλο ποσοστό να έχει εθελοντική βάση. Δηλαδή περισσότερο
να επιλέγεται και όχι να επιβάλλεται. Επομένως πιστεύουμε ότι αυτό το μέτρο
πρέπει να ενταχθεί και να εφαρμόζεται κυρίως στα πλαίσια της αποχής από ποινική
δίωξη του ανηλίκου (αρθ. 45ΑΚ.Π.Δ.) Εκεί ο Εισαγγελέας Ανηλίκων μπορεί να δώσει
ξεκάθαρα την εθελοντική βάση του μέτρου ως επιλογή στον ανήλικο και στους
γονείς του. Με λιγότερες ώρες και με μεγαλύτερη ευλυγισία στην εφαρμογή. Το
κυριότερο δε, μέσα στα χρονικά όρια της ανηλικότητας.
5. Θέματα
ασφαλείας στην εργασία των ανηλίκων ευτυχώς μπορεί να μην μας απασχόλησαν, όμως
ήταν και είναι συνεχώς στη σκέψη μας ως φόβος, διότι υπάρχει κενό. Τι γίνεται
αν ένας ανήλικος τραυματιστεί κάνοντας νόμιμη εργασία που δεν εντάσσεται στις
απαγορεύσεις της Υ.Α. ΦΕΚ Β875/2003. Και το βάζουμε στενά γιατί αν το θέσουμε
και στο επίπεδο να κάνει εργασία που δεν επιτρέπεται –κάτι που ως Υπηρεσία δεν
ελέγχουμε άμεσα- τότε το ζήτημα παίρνει μεγάλες διαστάσεις. Ας μείνουμε στην
πιο απλή προβληματική, ποιος καλύπτει ας πούμε έξοδα ιατροφαρμακευτικής
περίθαλψης όταν τα περισσότερα παιδιά ήταν χωρίς ιατροφαρμακευτική κάλυψη από
τους γονείς τους. Κι αν έχουμε κάτι πιο σοβαρό ας πούμε ατύχημα με αναπηρία,
ποιος καλύπτει τι!...
Σίγουρα
χρειάζεται νομοθετική κάλυψη. Ο ανήλικος να ασφαλίζεται για το διάστημα που
παρέχει κοινωφελή εργασία. Είναι κάτι που ψάχνουμε να δούμε αν γίνεται με
ισχύοντες νόμους, ακόμα δεν έχουμε αποτέλεσμα. Γενικά η κατεύθυνση μας είναι ο
ανήλικος να καλύπτεται από το Κράτος.
Οι τοποθετήσεις συνεχίζονται..
Έχουν περάσει τέσσερα χρόνια. Βρισκόμαστε στον Σεπτέμβριο του 2016. Κάθε χρόνο, ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες, εποπτεύουμε ανήλικους που εφαρμόζουν το αναμορφωτικό μέτρο. Ή Κοινή Υπουργική Απόφαση που εξεδόθη τον Απρίλιο του 2014 έβαλε κάποιο πλαίσιο, πολύ όμως απέχει απ' αυτά που σημειώνουμε στο άρθρο. Όπως συνήθως, μεταξύ του τι προβλέπει ο νόμος και τι γίνεται στην πραγματικότητα, υπάρχει μεγάλη διαφορά. Συγκεκριμένα η ΚΥΑ αναφέρει:
2.2. Τρόπος παροχής κοινωφελούς εργασίας: Ο εισαγγελέας του δικαστηρίου ανηλίκων, ανάλογα με την περίπτωση, επικοινωνεί με τον φορέα, που έχει επιλεγεί και ρυθμίζει τις λεπτομέρειες παροχής κοινωφελούς εργασίας. Συγκεκριμένα: i) Ορίζει υπεύθυνο επίβλεψης επιμελητή ανηλίκων του παρέχοντος κοινωφελή εργασία ανηλίκου, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 122 παρ. 1 περ. ζ του Ποινικού Κώδικα, όπως αντικαταστάθηκε με την παρ. 3 του άρθρου 1 του ν. 3189/2003 (ΦΕΚ Α΄243), ii) επικοινωνεί με τον επιβλέποντα επιμελητή ανηλίκων, του ανακοινώνει τις ώρες παροχής κοινωφελούς εργασίας και άλλα στοιχεία σχετικά με τον ανήλικο και του αναθέτει την επίβλεψη, iii) επικοινωνεί με τον εισαγγελέα ανηλίκων του τόπου παροχής της κοινωφελούς εργασίας, ο οποίος αναλαμβάνει την εποπτεία και ενημερώνει σχετικά το αρμόδιο Τμήμα Πρόληψης Εγκληματικότητας και Κοινωνικής ΄Ενταξης Νέων του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Ότι αναφέρεται ότι πρέπει να κάνει ο Εισαγγελέας Ανηλίκων το κάνουμε εμείς. Ακόμα και ότι μας ορίζει υπεύθυνους επίβλεψης αν δεν στείλουμε το σχετικό έγγραφο δεν θα γίνει τίποτα ή θα γίνει μετά από δύο τρεις μήνες. Αυτό τουλάχιστον ισχύει στην περιφέρεια που δεν έχουμε Εισαγγελέας Ανηλίκων αποκλειστικής απασχόληση αλλά έναν αντεισαγγελέα που κάνει και τα υπόλοιπα αντικείμενα και που συνήθως το πολύ στο εννεάμηνο παίρνει μετάθεση.
Παρεπόμενο της ενασχόλησης μας με την Κοιν. Εργασία ανηλίκων ήταν ότι όταν έγινε η συνένωση τις Υπηρεσίας μας με αυτή της Κοινωνικής Αρωγής με κύριο αντικείμενο την Κοιν. Εργασία ενηλίκων, για εμάς ήταν πολύ εύκολη η προσαρμογή.
1. Υ.Γ. Ελάχιστες ημέρες μετά την πρόσφατη συμπλήρωση του άρθρου, μας ήρθε από το Υπουργείο σχέδιο νόμου για την Κοιν. Εργασία ανηλίκων που απαντάει στις περισσότερες από τα πιο πάνω παρατηρήσεις και ανησυχίες μας. Έχει ένα δύο θέματα που χρειάζονται διευκρινήσεις και ένα που πιστεύουμε ότι δεν χρειάζεται να συμπεριληφθεί γιατί περιορίζει την εφαρμογή ενώ στιγματίζει και τον ανήλικο. Περισσότερα σε προσεχές μας άρθρο.
2.Υ.Γ. Νέος Νόμος Κοινωφελούς Εργασίας Ανηλίκων
Επιμελητές ανηλίκων που είναι υπεύθυνοι για την εφαρμογή του μέτρου:
Γιώργος
Καρβελάς
Χρύσα
Αθανασίου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου